راهکار دستیابی به عالی‌ترین مرتبه نماز
اهمیت به انجام واجبات و نیز کوشا بودن در ادای مستحبّات، که تقیّد به ظواهر شرع نام دارد، محتاج صبر است. مسلمان حقیقی باید راجع به واجبات و مستحبات، صبر و استقامت داشته باشد تا کم کم آن صبر، به او تقیّد دهد و به مرور، آن تقیّد، برای او ملکه شود.
«ألَرَکْعَتَانِ فِی جَوْفِ اللَّیْلِ أَحَبُّ إِلَیَّ مِنَ الدُّنْیَا وَ مَا فِیهَا»[1]
لذت دو رکعت نماز شب نزد پیامبر اکرم «صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم» از دنیا و آنچه در دنیاست، بالاتر است. تقیّد به ظواهر شرع، نزد همه اولیای الهی بسیار لذّت‌بخش است.
صبر در نماز
صبر در مقابل نماز، بیشترین سفارش و تأکید آموزه‌های دین مبین اسلام را به خود اختصاص داده است. به تعبیر بزرگان، نماز، کبریت احمر است. در واقع، نماز، معراج مۆمن است و می‌تواند انسان را به مرتبه‌ای برساند که نماز او، مکالمه و معاشقه با خدای سبحان باشد. البته این مکالمه مجازی نیست، بلکه حقیقی و واقعی است. وقتی که حمد و سوره می‌خواند، می‌تواند توجه داشته باشد و بیابد که خداوند متعال با زبان او، با وی حرف می‌زند. چه لذتی بالاتر از این مکالمه و معاشقه برای نمازگزار وجود دارد؟ البته کسی می‌فهمد و می‌یابد حمد و سوره او کلام خداست که با توجّه نماز بخواند و اهل نماز باشد.
مراتب نماز
نماز و سایر عبادات، معمولاً سه مرتبه دارند. مرتبه اول، نماز صحیح است. نماز صحیح نمازی است که مقدّمات و مقارنات آن مطابق دستور اسلام انجام شود؛ اگر کسی مطابق فتوای مراجع تقلید نماز بخواند، نماز او صحیح است و قضا ندارد و در روز قیامت تارک نماز محسوب نمی‌شود. در مقابل این نماز، نماز باطل قرار دارد.
مرتبه دوّم نماز که اهمیّت بیشتری دارد، نماز همراه با خضوع و خشوع است. نمازگزار، در این مرتبه از نماز، علاوه بر خضوع و رعایت آداب ظاهری و ادای صحیح کلمات و حرکات، خشوع دارد و دل او نیز به یاد خدا خاشع است. به عبارت دیگر، دل انسان هم همراه زبان او نماز می‌خواند. افراد متّقی چنین نماز می‌خوانند و خداوند هم نماز آنها را قبول می‌کند. چنان که در قرآن کریم می‌فرماید:
«إِنَّما یَتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقین»[2]
خداوند فقط از متّقین می‌پذیرد.
مرتبه سوّم از نماز، «نماز مبرور» است. نماز مبرور بدین معناست که علاوه بر اینکه نماز صحیح است و خداوند متعال آن را قبول می‌کند، پروردگار عالم به اقامه کننده آن تبریک و آفرین می‌گوید.
همه باید تلاش کنند نماز مقبول و نماز مبرور داشته باشند. کسی تصور نکند که اقامه چنین نمازی غیر ممکن یا سخت است؛ زیرا اساساً وضع نماز برای رسیدن انسان به چنین جایگاه ارزشمندی است. جایگاهی که در آن، بنده با خدای خویش معاشقه و مکالمه می‌کند و بالاترینِ لذّت‌ها را می‌برد. جایگاهی که اگر تمام دنیا را یک طرف و دو رکعت نماز را طرف دیگر قرار دهند، آن بنده به تمام دنیا و آنچه در آن است، پشت پا می‌زند تا توفیق درک آن دو رکعت نماز را بیابد.
«ألَرَکْعَتَانِ فِی جَوْفِ اللَّیْلِ أَحَبُّ إِلَیَّ مِنَ الدُّنْیَا وَ مَا فِیهَا»[3]
راهکار دستیابی به عالی‌ترین مرتبه نماز
حال سۆال مهم آن است که چه کنیم به این مقام برسیم!؟ رسیدن به چنین مقام و جایگاهی بسیار مشکل است، امّا با صبر در اطاعت و استقامت در عبادت، امکان‌پذیر است.
قدم اوّل برای رسیدن به این مرتبه، آن است که بنده مقدمات نماز را به خوبی و با آداب آن، فراهم کند و قدم دوّم، اهمیّت جدّی به خود نماز به عنوان ذی المقدمه یا اصل کار می‌باشد. امّا باید دانست که مهم‌ترین عامل، در همه زمینه‌های معنوی و از جمله در این موضوع، توفیق الهی است. بنابراین انسان باید توفیق دستیابی به این مقام بی‌نظیر را از خداوند متعال بخواهد؛ اگر کسی حال معنوی پیدا کرد، لازم است به صورت جدی گریه و زاری کند و دعا کند که به چنین جایگاهی دست یابد.
صبر در مقابل نماز، بیشترین سفارش و تأکید آموزه‌های دین مبین اسلام را به خود اختصاص داده است. به تعبیر بزرگان، نماز، کبریت احمر است. در واقع، نماز، معراج مۆمن است و می‌تواند انسان را به مرتبه‌ای برساند که نماز او، مکالمه و معاشقه با خدای سبحان باشد. البته این مکالمه مجازی نیست، بلکه حقیقی و واقعی است
البته کسب توفیق الهی، محتاج زمینه سازی توسط خود بنده است. صبر و استقامت در برابر نماز، مۆثرترین زمینه را برای دستیابی به نماز مقبول و نماز مبرور فراهم می‌کند و انسان را به جایی می‌رساند که هنگام اذان، حالت عجیبی پیدا می‌کند و خود بخود و با اشتیاق کامل به سمت نماز می‌شتابد.
جایگاه نماز در سیره معصومین«علیهم السلام»
همسران پیامبر اکرم«صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم» نقل می‌کنند که وقتی مۆذّن اذان می‌گفت، آن حضرت به اندازه‌ای تلاطم درونی پیدا می‌کردند و تغییر حالت می‌دادند که گویی ما ایشان را نمی‌شناختیم و آن حضرت نیز ما را نمی‌دیدند.[4]
امام حسن مجتبی«سلام‌الله‌علیه» وقتی قصد رفتن به مسجد داشتند، غسل می‌کردند، بهترین لباس‌ها را می‌پوشیدند و نظیر دامادی که به حجله می‌رود، آهسته آهسته به سمت مسجد حرکت می‌کردند. هنگام ورود به مسجد، با بدن لرزان، پای راست را داخل مسجد می‌گذاشتند و می‌فرمودند: «إِلَهِی ضَیْفُکَ بِبَابِکَ، یَا مُحْسِنُ قَدْ أَتَاکَ الْمُسِیءُ فَتَجَاوَزْ عَنْ قَبِیحِ مَا عِنْدِی بِجَمِیلِ مَا عِنْدَکَ یَا کَرِیم»[5] سپس وارد مسجد می‌شدند.
بالاترین لذّت برای امام دوّم، همین حالت است. این حالات، در اثر صبر و استقامت هنگام عمل به واجبات خصوصاً نماز، پیدا می‌شود. همه معصومین«سلام‌الله‌علیهم» چنین حالاتی داشته‌اند که اکنون مجال بازگویی آن نیست.
نماز، ملاک تفکیک مسلمان از غیر مسلمان
نماز یکی از ارکان مهم اسلام است[6] و در روز قیامت، مسلمان از غیرمسلمان به وسیله آن شناخته می‌شود. وقتی جهنمیان را به جهنم می‌برند، نگهبانان جهنم به آنها می‌گویند:
«ما سَلَکَکُمْ فی سَقَرَ»[7]
چه چیز شما را به جهنم آورد؟
در این آیه شریفه، «ما»، استفهامیه است؛ یعنی با تعجّب این سۆل را می‌پرسند. خزنه جهنّم تعجب می‌کنند که مگر می‌شود شیعیان و مسلمانان به جهنّم بیایند؟! ولی جهنّمیان پاسخ می‌دهند:
«قالُوا لَمْ نَکُ مِنَ الْمُصَلِّینَ»[8]
می‌گویند ما از نمازگزاران نبودیم.
معنا ندارد کسی نماز نخواند و به بهشت برود! اگر کسی صد مرتبه به کربلا و مکه برود، روضه بگیرد و همه واجبات را به جا بیاورد، ولی نماز نخواند، حتماً به جهنّم می‌رود.
مرحوم آیت الله العظمى مرعشى نجفى«رحمة الله‌علیه» می‌فرمودند: «روزى در راه زیارت گم شدم و بالأخره تا نزدیک مرگ بىتاب گشتم. با توسّلى به امام زمان «ارواحنافداه»، حضرت به سراغ من آمدند و مرا نجات دادند و فرمودند که «ننگ است براى شیعیان ما که نماز شب نداشته باشند»
